Կասեցնելով հայրենադարձությունը` խորհրդային ղեկավարությունը հաշվի չառավ այն հանգամանքը, որ արտասահմանի հազարավոր հայ ընտանիքներ, վաճառելով իրենց ունեցվածքը, դուրս գալով աշխատանքից, հայտնվել էին ծանր դրության մեջ: Այնուհանդերձ, 1946-1948 թվականներին մոտ 90 հազար հայեր տեղափոխվեցին Խորհրդային Հայաստան։ Նրանք դժվարությամբ, բայց ներգրավվեցին հանրապետության տնտեսական եւ հասարակական-քաղաքական կյանքում, դարձան խորհրդային երկրի լիիրավ քաղաքացիներ, մեծ ներդրում ունեցան Հայաստանի արդյունաբերության, խորհրդահայ մշակույթի եւ գիտության զարգացման գործում:
հոդվածներ
IMMIGRATION OF THE ARMENIANS OF THE DIASPORA TOWARDS THE RSS OF ARMENIA 1946-1962
Հայաստանի պատմությունը միշտ ուղեկցվել է բնակչության տեղաշարժերով, որոնք եղել են պատերազմների, նվաճումների, հալածանքի եւ ջարդերի հետեւանք։ Այս հոդվածը ուսումնասիրում է համաշխարհային երկրորդ պատերազմից հետո Սովետական Միության կազմակերպած սփյուռքահայերի զանգվածային հայրենադարձությունը դեպի հայրենիք։ Հայրենադարձության դիվանագիտական եւ ռազմավարական պատճառները պարզաբանելուց հետո, հոդվածում վերլուծվում են ազգային խնդիրները եւ դրանց ազդեցությունը քարոզչական նպատակով օգտագործելու հարցերը։ Քննարկվում է հյուրընկալ երկրում՝ Սովետական Հայաստանում, հայրենադարձների ինտեգրացիայն, դրա առանձնահատկություններն ու ձախողումը։ Հարց է բարձրացվում՝ արդյոք Սփյուռքը համարո՞ւմ է հայրենադարձությունը ազգային խնդիրների միակ լուծում։
Ստալինի աշխարհաքաղաքական նկրտումները եւ հայերի հայրենադարձությունը 1946-1948
Սփյուռքի հայության ձգտումը`ներգաղթել Խորհրդային Հայաստան սպասելի էր: 1921-1936 թվականներին ավելի քան 40 հազար գաղթական հայեր կամավոր ներգաղթել էին Խորհրդային Հայաստան, նրանց թիվը կլիներ ավելի մեծ, եթե 1937-ին Խորհրդային Միությունը չխզեր բոլոր հարաբերությունները հայ սփյուռքի հետ: Հայտնի էր նաեւ, որ դրանից հետո անցած շուրջ 9 տարիների ընթացքում սփյուռքահայերի մի ստվար հատվածի մոտ չէր մարել Խորհրդային Հայաստան ներգաղթելու ցանկությունը: Եթե նրանք անփոփոխ էին Հայաստանում ապրելու իրենց ցանկության մեջ, ապա ի՞նչ էր փոխվել Ստալինի մոտեցումներում, որ նա հիշեց սփյուռքի հայության մասին, եւ անտեսելով երկրի այդչափ ծանր վիճակը, թույլատրեց նրանց ներգաղթը:
Репатриация и депортация армян во второй половине 1940-х годов
Հոդվածը նվիրված է 1946-48 թվականների հայերի հայրենադարձությանը եւ 1949-ին Սովետական Միության հարավային շրջաններից նրանց աքսորին դեպի Ալթայի երկրամաս։ Ալթայի երկրամասի ներքին գործերի գլխավոր վարչության եւ պետական արխիվի գաղտնազերծված փաստաթղթերի հիման վրա առաջին անգամ ճշգրտվում է այդ խմբի աքսորյալների քանակը, վերլուծվում նրանց տեղաբաշխման կառուցվածքը, ընդունելու եւ բնակեցնելու ընթացքում տեղի իշխանությունների գործունեությունը։
Longing and belonging: issues of homeland in the Armenian diaspora
Դարեր շարունակ չի եղել հստակ ձևակերպված մի կենտրոն կամ բեւեռ, որը կընդունվեր հայերի կողմից։ Վերադարձի հարցը հավասարապես երկիմաստ է, քանի որ մարդիկ համակվել են իրենց հին գյուղերի, քաղաքների բույրերի եւ տեսարանների հիշողություններով, միաժամանակ եւ աստիճանաբար հաստատելով իրենց տունը նոր տարածքում, Սփյուռքում։
Депортация армян в Алтайский край в 1949 г.
Թեեւ հայերի հետպատերազմյան հայրենադարձությունն ամենազանգվածայինն էր, բայց այն լավ ուսումնասիրված չէ։ Կարելի է ասել անգամ, որ 1946-48 թվականների Մեծ Հայրենադարձությունը դուրս է մնացել սովետական պատմագիտության տեսադաշտից։ Ժամանակակից ռուս պատմագիտության մեջ հայ բնակչության տեղաշարժերը եւս քննվում են հատվածաբար, ավելին՝ հետպատերազմյան հայրենադարձությունը եւ 1949 թվականի աքսորը դիտարկվում են որպես երկու առանձին սյուժեներ։
Հայրենադարձության ինտեգրման եւ ադապտացման խնդիրները 1946-1948
Բայց կային եւ ոչ քչերը, որոնք առավել սթափ էին նայում իրավիճակին, գիտակցելով, որ հետպատերազմյան շրջանում երկիրը կարող էր ունենալ բազմաթիվ չլուծված խնդիրներ, եւ իրենց որոշակի դժվարություններ են սպասում: Այսպես մտածողները հայրենիք էին գնում` իրենց աշխատանքով հայրենիքի վերաշինմանը նպաստելու պատրաստակամությամբ: Նրանք իրենց հետ տանում էին ոչ միայն անձնական իրեր, այլ նաեւ աշխատանքային-մասնագիտական գործիքներ, սարքեր, հաստոցներ ու մեքենաներ, արտադրական հումք, մշակութային արժեքներ:
